Merkez Bankası

Son günlerde gündemimizde yer alan faiz ve Merkez Bankasının geçmişine biraz göz atmak istedim. Şimdi bu bilgilerimizi biraz düzenleyelim.

Yapılan araştırmalarda tarihte faizi ilk olarak, Sümerlerin MÖ 3000 yıllarında kullandığı tahmin edilmektedir. Yaklaşık 5000 yıllık tarihi olan faiz ilk olarak borç verilen tohumların geri alınırken, %20 daha fazla oranda alınmasıyla ortaya çıkmıştır.

Bazı inanışlara göre faizin haram olduğu ile ilgili bilgiler varken bazı inanışlarda bu konu bazı standartlara dayandırılmıştır. Hıristiyanlığın ilk kitabı olan Luka incilinde faiz haram kılınmıştır. Yahudilerde ise faizle ilgili çifte standart mevcuttur. Kendi din mensupları arasında faiz almak haram kılınmışken yabancılardan faiz almak serbesttir.

Bazı inanışlara göre de kendisinden fakir olandan faiz almak haramken kendisinden zengin olanlara faiz vermek serbesttir. Günümüzde yatırımcılar faizi yatırım aracı olarak görmektedir. Bankalar faizi sermayenin karı olarak görmektedir. Faiz ile borçlanan kişi ve kurumlarda faizi borç olarak görmektedirler.

Tarihimizde, Osmanlı Devleti’nin klasik örgütlenme yapısında ekonomik faaliyetler, hazine, darphane, sarraflar, vakıflar, bedestenler ve loncalar gibi farklı kesimler tarafından yapılmıştır.

Osmanlı Devleti, padişah adına altın sikke basımını gerçekleştirmiştir. Ülke içersindeki borçlanma ve savaşların yarattığı mali sıkıntılardan dolayı Kaime denilen kağıt paraları basmıştır. 1840 da dolaşıma çıkarmıştır.

1854 yılında Kırım savaşı sırasında, yurt dışından ilk defa borçlanan Osmanlı Hükümetinin, dış borçların ödenmesi için aracılık yapacak bir devlet bankasına ihtiyaç duymuştur. Ve 1856 yılında Ottoman Bank kurulmuştur. Merkezi Londra da bulunan İngiliz sermayeli bir bankadır.

1863 de Ottoman Bank kendini feshederek İngiliz Fransız ortaklığı altında Osmani Şahane ( Osmanlı Bankası ) adını almıştır. Bankaya kağıt para basma yetkisi verilmiştir. Ayrıca Devletin gelirlerini de tahsil etmiştir.

Daha sonra ulusal bir banka kurulması isteği üzerine 11 Mart 1917 de yerli sermayeli ilk merkez bankası olan Osmanlı İtibarı Milli Bankası kurulmuştur. Arkadan gelen Birinci Dünya savaşı ile banka gerçek amacına ulaşamamıştır.

1923 de İzmir İktisat Kongresinde milli devlet bankası kurulması hakkında fikir ortaya çıktı. O dönemdeki Maliye Bakanı Abdülhalik Renda’nın sunduğu Merkez Bankası kurulması hakkındaki taslak kabul edildi.

Merkez Bankası 30 Haziran 1930 tarihinde kuruluşu Resmi gazetede yayınlandı 3 Ekim 1931 tarihinde de faaliyete geçmiştir.

Bu dönem de uygulanan sabit döviz kuru rejimi altıda döviz kurlarını belirlemek görevi Hükümete aittir.

14 Ocak 1970 tarihinde 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kanunu kabul edilmiştir. Böylece tarihinde yeni bir dönem başlayan Merkez Bankası, dönemin ekonomik ve merkez bankacılığı alanındaki yenilikleri yansıtan bir yapıya kavuşmuştur.

1211 sayılı kanunun getirdiği bir yenilikte Guvernörlük denilen Başkanlık makamı olmuştur. Başkanlık makamına ilk olarak Naim Talu getirilmiştir.

1983 yılında Merkez Bankası, altın ve döviz rezervlerini etkin bir şekilde yönetmek konusunda yetkili hale getirilmiştir.

1990 yılında Banka ilk defa, kamuoyuna duyurduğu para programı ile döviz kurları ve faiz oranlarında ki istikrarı bozmadan piyasanın likidite ihtiyacını karşılamayı hedeflemiştir. Kamu borçlarının Merkez Bankası kaynaklarından finanse edilmesini önlemek için ilk düzenlemeler de gerçekleşmiştir.

21 Nisan 1994 tarihinde Hazinenin Merkez Bankası kaynaklarını kullanma sınırı getirilmiştir.

Körfez Savaşında yaşanan kriz ve 2001 yılında yaşanan krizlerde büyük sıkıntılar yaşanmıştır.

Merkez Bankasının Başkanları sırasıyla ;

· Selahattin Çam (1931-1938)

· A. Kemal Zaim Sunel (1938-1949)

· Mehmet Sadi Bekter (1949-1950)

· Osman Nuri Göver (1951-1953)

· Mustafa Nail Gidel (1953-1960)

· Memduh Aytür (1960)

· İbrahim Münir Mostar (1960-1962)

· Ziyaettin Kayla (1963-1966)

· M. Naim Talu (1967-1971)

· Memduh Güpgüpoğlu (1972-1975)

· Cafer Tayyar Sadıklar (1976-1978)

· İ. Hakkı Aydınoğlu (1979-1981)

· Osman Şıklar (1981-1984)

· Yavuz Canevi (1984-1986)

· Dr. Rüşdü Saracoğlu (1987-1993)

· Dr. N. Bülent Gültekin (1993-1994)

· Ş. Yaman Törüner (1994-1995)

· Gazi Erçel (1996-2001)

· N. Süreyya Serdengeçti (2001-2006)

· Durmuş Yılmaz (2006-2011)

· Doç. Dr. Erdem Başçı (2011-2016)

· Murat Çetinkaya (2016-2019)

· Murat Uysal (2019-2020)

· Naci Ağbal (2020- 2021)

· Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu (2021-...)

Emeği olan herkese teşekkür ederiz. 80 milyon insanın her gün yatıp kalktığı bir banka oldu, umarım en kısa zamanda unutacağımız günler gelir.

2022 yılı bize sağlık, huzur ve ekonomik güç versin diyorum.

Sevgi ve saygılarımla.

Dr. Erhan UYSAL